Odwołanie darowizny – kiedy może nastąpić i jakie muszą zostać spełnione warunki

Umowa  darowizny

Zgodnie z art.  888  Kodeksu cywilnego: „Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.”

Kiedy można odwołać darowiznę?

Tu musimy rozróżnić dwa przypadki – darowiznę już wykonaną oraz tę, która jeszcze nie nastąpiła.

Art. 896 [Odwołanie darowizny niewykonanej]

Darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Art. 898 [Odwołanie darowizny wykonanej]

§ 1. Darczyńca może odwołaćdarowiznęnawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

Darowizna niewykonana

W tym przypadku odwołanie darowizny może nastąpić do momentu jej całkowitego wykonania, przy spełnieniu przesłanek wskazanych w ustawie, dotyczących osoby darczyńcy, bez względu na zachowanie obdarowanego.  Darowizna jest zaś niewykonana wtedy, gdy darczyńca nie spełnił jeszcze świadczenia głównego, nie darował przedmiotu darowizny

Podstawową przesłanką odwołania darowizny jeszcze niewykonanej jest zmiana stanu majątkowego darczyńcy. Znaczenia nie  ma zmiana sytuacji majątkowej obdarowanego (np. jego przypadkowe wzbogacenie się przed chwilą wykonania umowy; tak trafnie wyr. SA we Wrocławiu z 21.2.2013 r., I ACa 61/13,

Rażąca niewdzięczność

Przepisy przewidują możliwość odwołania darowizny w każdym czasie z uwagi na negatywne zachowanie obdarowanego względem darczyńcy, bez względu na to, czy darowizna została już wykonana, czy nie. Przepisy nie precyzują co dokładnie oznacza rażąca niewdzięczność  Jednakże w doktrynie i orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że pod pojęcie rażącej niewdzięczności podpada tylko takie zachowanie się obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które, oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę (wyr. SN z 7.5.2003 r., IV CKN 115/01, Legalis).

Każdorazowo o tym, czy ma miejsce rażąca niewdzięczność należy decydować biorąc pod uwagę okoliczności konkretnej sprawy.

Przykładowe przesłanki to: spowodowanie uszczerbku na zdrowiu darczyńcy; popełnienie przestępstwa względem darczyńcy, odmówienie pomocy w chorobie, wyrządzenie szkody darczyńcy.

Co ważne, jeśli darczyńca obdarowanemu przebaczył, nie może odwołać darowizny z tytułu rażącej niewdzięczności.

Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Przepisów o odwołaniu darowizny nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego.

Ciekawe tezy z orzecznictwa sądów powszechnych dotyczące odwołania darowizny.

Zwykłe konflikty rodzinne a rażąca niewdzięczność obdarowanego

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 13 stycznia 2022 r., I ACa 515/20

Teza

Darowizna wytwarza stosunek etyczny między darczyńcą a obdarowanym, wyróżniający się moralnym obowiązkiem wdzięczności. Pogwałcenie tego obowiązku przez dopuszczenie się ciężkich uchybień opatrzone jest sankcją prawną, przewidzianą w art. 898 § 1 KC, w postaci prawa odwołania darowizny. Warunkiem tego prawa jest, aby obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności. Taką kwalifikowaną postać ma dopiero takie zachowanie obdarowanego, które w świetle istniejących reguł moralnych i prawnych świadczy nie tylko o niewdzięczności, ale o kwalifikowanym jej stopniu. Zwykłe konflikty rodzinne pomiędzy darczyńcą a obdarowanym nie wyczerpują przesłanki rażącej niewdzięczności, niezbędnej do skutecznego odwołania darowizny (art. 898 § 1 KC).

Brak wyrażania wdzięczności a rażąca niewdzięczność obdarowanego

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 18 listopada 2021 r., I ACa 386/20

Teza

Brak wyrażania wdzięczności, a nawet zwykła niewdzięczność, nie uzasadnia odwołania darowizny.

Zdrada partnerska jako przejaw rażącej niewdzięczności obdarowanego

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie – I Wydział Cywilny z dnia 8 listopada 2021 r., I ACa 406/19

Teza

Okoliczność naruszenia reguły wierności, przy istniejących węzłach partnerskich, zazwyczaj stanowi przejaw rażącej niewdzięczności, gdy zdrady dopuszcza się partner obdarowany, utrzymując to w tajemnicy przed darczyńcą, który się na takie zachowanie nie godzi.

Zachowania noszące cechy rażącej niewdzięczności

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z dnia 3 grudnia 2020 r., I ACa 612/19

Teza

Za rażącą niewdzięczność przyjęło się uważać jedynie takie zachowania obdarowanego, które cechuje znaczne nasilenie złej woli, skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej i które mają charakter wysoce nieprzyjaznych lub wręcz złośliwych. Natomiast nie noszą cechy rażącej niewdzięczności incydentalne, nawet naganne zachowania, jeżeli wynikają one z drobnych codziennych konfliktów, naturalnych szczególnie w sytuacji wspólnego zamieszkiwania stron.

Jeżeli jesteście Państwo zainteresowani dodatkowymi informacjami, zapraszamy do kontaktu mailowego  na adres: m.sygula@mskancelaria.com, telefonicznego pod numerem +48 609778918 lub skorzystania z formularza kontaktowego celem umówienia wizyty. Poproś o instrukcję radcę prawnego Wrocław i dowiedz się, jak można rozwiązać zaistniały problem.