Kara umowna i jej miarkowanie – przesłanki
Miarkowanie kary umownej – przesłanki
Czym jest kara umowna?
Jest to dodatkowe zastrzeżenie umowne, na mocy którego, w razie niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, naprawienie szkody wynikającej z tego tytułu nastąpi poprzez zapłatę określonej sumy pieniężnej. Jest to więc swoiste zabezpieczenie interesu wierzyciela. Co do zasady wysokość kary umownej nie jest zależna od wielkości poniesionej szkody. Z punktu widzenia wierzyciela takie rozwiązanie stanowi istotne ułatwienie dochodzenia roszczeń z tytułu niewykonania lub nieprawidłowego wykonania umowy. Kara umowna stanowi surogat odszkodowania, pozwala wierzycielowi zrekompensować szkody zarówno o charakterze majątkowym, jak i niemajątkowym. Jednakże zastrzeżenie kary umownej może się odnosić jedynie do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania o charakterze niepieniężnym.
W ściśle określonych sytuacjach możliwe jest jednak miarkowanie kary umownej.
Art. 484 [Wysokość]
§ 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
Dłużnik ma zatem prawo żądania zmniejszenia kary umownej w dwóch przypadkach:
- Zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane,
- Kara jest rażąco wygórowana
Wystarczy wystąpienie jednej z powyższych przesłanek, aby dłużnik mógł żądać zredukowania kary umownej. W przypadku wystąpienia jednocześnie obu przesłanek miarkowania mogą być one stosowane jednocześnie (por. wyrok Sądu Najwyższego z 19.4.2006 r., sygn. akt: V CSK 34/06)
Aby możliwe było ustalenie czy zobowiązanie zostało wykonane w znacznej części, należy dokonać weryfikacji czy wierzyciel odniósł korzyść́ z częściowego wykonania zobowiązania
Tu warto przytoczyć pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 25 marca 2011 r. (IV CSK 401/10), który mówi o tym, że dopuszczalność miarkowania kary umownej ze względu na wykonanie zobowiązania w znacznej części opiera się na założeniu, że częściowe wykonanie zobowiązania zaspokaja w jakikolwiek sposób godny ochrony interes wierzyciela.
Zatem, jeżeli częściowe wykonanie zobowiązania nie ma znaczenia dla wierzyciela, to miarkowanie kary umownej nie jest możliwe.
Co do przesłanki rażącego wygórowania kary umownej, to jest to zawsze kwestia indywidualna, ocenna, zależna od okoliczności danej sprawy. Tu bardzo pomocne jest orzecznictwo sądów, które wskazuje różne kryteria wygórowania kary umownej:
1) Porównanie kary umownej z poniesioną przez wierzyciela szkodą
„Szkoda nie jest przesłanką powstania roszczenia o zapłatę kary umownej, jednakże jej brak lub nieznaczna wysokość może stanowić jedno z kryteriów redukowania kary umownej w świetle art. 484 § 2 KC.”
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 12 maja 2006 r., sygn.. akt: V CSK 55/06
„Brak szkody lub jej nieznaczna wysokość może uzasadniać miarkowanie kary umownej.”
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 11 stycznia 2007 r., sygn.. akt: II CSK 400/06
2) Porównanie kary umownej z wysokością całego zobowiązania umownego
„Wobec opóźnienia w wykonaniu robót wynoszącego 79 dni wysokość kary umownej winna wynieść 224 977,78 zł. Jednakże kara umowna w tej wysokości byłaby nadmierna w relacji do wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy robót i w oparciu o treść art. 484 § 2 KC należało ją obniżyć o połowę i zasądzić na rzecz powoda wzajemnego kwotę 112 488,89 zł.”
Z uzasadnienia Wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 19 kwietnia 2006 r. V CSK 34/06
3) Porównanie wysokości kary za opóźnienie/ niewykonanie zobowiązania z wysokością kary umownej za opóźnienie
„W sprawie o zapłatę kary umownej zastrzeżonej na wypadek uchybienia terminowi spełnienia świadczenia, ocena, czy kara ta jest nadmiernie wygórowana (art. 484 § 2 KC), powinna uwzględniać wysokość kary umownej zastrzeżonej w tej umowie na wypadek odstąpienia od niej.”
Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 29 listopada 2013 r., sygn.. akt: I CSK 124/13
W przypadku zgłoszenia wniosku o miarkowanie kary umownej (zarzutu jej rażącego wygórowania) to na dłużniku zgodnie z art. 6 kodeksu cywilnego spoczywa ciężar udowodnienia występowania jednej lub obu przesłanek redukcji kary.
Artykuł zawiera sporo informacji, natomiast zdajemy sobie sprawę, że nie wszystkie mogą być w pełni zrozumiałe, niestety w przypadku przepisów jest to bardzo częsty problem. Z tego względu w razie wątpliwości warto skonsultować się z radcą prawnym we Wrocławiu lub online – właśnie w taki sposób służy pomocą MS Kancelaria.