Dyskryminacja w miejscu pracy – jak ją rozpoznać, zgłosić i przeciwdziałać?

Dyskryminacja w miejscu pracy to zjawisko, które – mimo coraz większej świadomości społecznej – wciąż jest obecne w wielu firmach, instytucjach i organizacjach. Może przyjmować różne formy, od subtelnych przejawów wykluczenia po otwarte prześladowanie. Skutki takiego działania są poważne: wpływają nie tylko na samopoczucie i rozwój zawodowy osób dyskryminowanych, ale także na atmosferę w zespole, reputację pracodawcy oraz efektywność organizacji.

Czym jest dyskryminacja w miejscu pracy?

Prawo pracy, a wraz z nim przepisy polskiego Kodeksu pracy (art. 11³ oraz art. 183a–183e) mówią jasno: dyskryminacja w miejscu pracy oznacza nierówne traktowanie pracowników ze względu na określone cechy osobiste, niezwiązane z jakością ich pracy ani kompetencjami zawodowymi. Przykładowe przesłanki, które mogą prowadzić do dyskryminacji, to: płeć, wiek, niepełnosprawność, rasa, pochodzenie etniczne, narodowość, i wiele innych.

Dyskryminacja może dotyczyć zarówno pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, jak i osób zatrudnionych na podstawie innych umów cywilnoprawnych, a nawet kandydatów do pracy.

Rodzaje dyskryminacji

Dyskryminacja w miejscu pracy może przyjmować różne formy, nie zawsze oczywiste dla osób postronnych. Wyróżniamy przede wszystkim:

Dyskryminację bezpośrednią

Mamy z nią do czynienia wtedy, gdy pracownik jest traktowany mniej korzystnie niż inna osoba w porównywalnej sytuacji, wyłącznie z powodu określonej cechy chronionej. Przykład: kobieta nie otrzymuje awansu tylko dlatego, że jest w wieku, w którym „może zajść w ciążę”.

Dyskryminację pośrednią

To sytuacja, w której neutralny na pierwszy rzut oka przepis, kryterium lub praktyka stawia osobę należącą do określonej grupy w szczególnie niekorzystnej sytuacji. Przykład: wymaganie pracy w godzinach popołudniowych, które wyklucza rodziców samotnie wychowujących dzieci, bez uzasadnienia potrzebą organizacyjną.

Molestowanie

Molestowanie to niepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika oraz stworzenie wobec niego zastraszającego, wrogiego lub poniżającego środowiska pracy. Może mieć charakter słowny, fizyczny lub elektroniczny.

Nękanie i mobbing

Choć mobbing nie jest tożsamy z dyskryminacją, często występuje w podobnym kontekście. Obejmuje długotrwałe, uporczywe działania mające na celu poniżenie, ośmieszenie lub wyeliminowanie pracownika z zespołu. Może być związany z cechą osobistą (np. wiekiem, niepełnosprawnością).

Przykłady dyskryminacji w praktyce

Dyskryminacja w miejscu pracy może być trudna do udowodnienia, ponieważ często przyjmuje formy subtelne. Oto kilka przykładów, które – niestety – są wciąż spotykane w polskich realiach:

• odrzucenie aplikacji tylko dlatego, że kandydat ma „nietypowe” imię sugerujące obce pochodzenie;
• traktowanie kobiet w ciąży jako „problemu kadrowego” i odsuwanie ich od projektów;
• brak awansów dla osób po 50. roku życia mimo wysokich kwalifikacji;
• żarty i kpiny z osób LGBT+ w miejscu pracy;
• odmowa elastycznego grafiku dla pracownika z niepełnosprawnością, mimo że charakter pracy to umożliwia;
• utrudnianie kariery pracownikowi zaangażowanemu w działalność związkową.

Ochrona prawna – co mówi Kodeks pracy?

Polski Kodeks pracy jednoznacznie zakazuje dyskryminacji w zatrudnieniu. Zgodnie z art. 183a §1:

„Pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.”

Co istotne, obowiązek przeciwdziałania dyskryminacji spoczywa na pracodawcy – niezależnie od jego intencji. Oznacza to, że pracodawca może ponieść odpowiedzialność także za działania swoich przełożonych, menedżerów czy nawet współpracowników.

Pracownik, który padł ofiarą dyskryminacji, ma prawo dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej – w tym żądać odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę (obecnie 4242 zł brutto – stan na 2025 r.).

Co zrobić, gdy padniemy ofiarą dyskryminacji?

W przypadku wystąpienia dyskryminacji w miejscu pracy, pracownik ma do dyspozycji kilka ścieżek działania:

Zgłoszenie przełożonemu lub działowi HR

W wielu przypadkach wystarczy formalne zgłoszenie problemu przełożonemu, przełożonej lub działowi kadr. Pracodawca ma obowiązek wszcząć postępowanie wyjaśniające.

Skarga do Państwowej Inspekcji Pracy (PIP)

Inspektorzy PIP mogą przeprowadzić kontrolę w zakładzie pracy i sprawdzić, czy przepisy dotyczące równego traktowania są przestrzegane.

Pozew do sądu pracy

W przypadku poważniejszych lub powtarzających się naruszeń, warto rozważyć złożenie pozwu do sądu pracy lub uzyskać porady prawne. Pracownik nie musi udowadniać winy pracodawcy – wystarczy uprawdopodobnienie, że doszło do dyskryminacji. Ciężar dowodu przenosi się wtedy na pracodawcę.

Skorzystanie z pomocy organizacji społecznych

Fundacje i stowarzyszenia działające na rzecz praw człowieka oferują bezpłatne porady prawne oraz pomoc w zgłoszeniach i postępowaniach sądowych.

Obowiązki pracodawcy – jak przeciwdziałać dyskryminacji?

Każdy pracodawca – niezależnie od wielkości firmy – ma obowiązek aktywnie przeciwdziałać dyskryminacji. Oto podstawowe działania, które powinny być wdrożone:

• stworzenie polityki równego traktowania,
• prowadzenie szkoleń z zakresu różnorodności i przeciwdziałania mobbingowi,
• jasne i transparentne zasady awansów i wynagrodzeń,
• wdrożenie procedury zgłaszania przypadków dyskryminacji i ich rozpatrywania,
• monitorowanie atmosfery pracy i szybkie reagowanie na sygnały ostrzegawcze.

Podsumowanie

Dyskryminacja w miejscu pracy to zjawisko nie tylko moralnie naganne, ale także prawnie zakazane. Może przyjmować różne formy i dotyczyć różnych aspektów życia zawodowego – od rekrutacji po awanse i codzienną współpracę. Każdy pracownik ma prawo do równego traktowania i godnego środowiska pracy, a każdy pracodawca – obowiązek to zagwarantować.

Warto pamiętać, że walka z dyskryminacją zaczyna się od świadomości – zarówno własnych praw, jak i obowiązków wobec innych. Tylko wtedy możemy budować środowiska pracy oparte na wzajemnym szacunku i sprawiedliwości.

Choć przepisy Kodeksu pracy chronią pracowników przed dyskryminacją, skorzystanie z pomocy prawnika może znacząco zwiększyć szanse na skuteczną obronę swoich praw. Jeśli podejrzewasz, że padłeś ofiarą dyskryminacji w miejscu pracy, zapraszamy do kontaktu pod numerem telefonu +48 609778918 – radca prawny Wrocław.